Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) 11. Yüzyılın önemli Türk şair ve düşünürlerinden olan Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış bir eserdir. Bu eser Orta Asya’da Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kutadgu Bilig kitabında birey, toplum ve devlet anlayışı arasındaki ilişki üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu kitap içerisinde bulunan öğütler ile birlikte bir rehber niteliğindedir ve bu eserin önemli bir maneviyatı bulunmaktadır. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig kitabında insan için ideal bir hayatın nasıl olması gerektiği hakkında da öğütler vermiştir.
Bilgi ve Bilgelik: Bilgi insan aklının erebileceği olgu, ilke ve gerçekler bütünüdür. Bilgelik ise bilgi edinme, idrak, görgü, sağduyu ve sezgisel anlayış ile birlikte bu hususiyetleri özümseyebilme ve uygulayabilme kapasitesidir. Yusuf Has Hacib de eserinde bilgi ve bilgeliğin önemi üzerinde oldukça durmuştur. Yazara göre her güzellik bilgelikten geçer. Kitapta bir insanın huzura erişebilmesi için devamlı okuma ve öğrenmesi gerektiği vurgulanır. Yusuf Has Hacib’e göre bilgelik sadece bilgiden ibaret değildir, bir insanın güzel ahlaklı ve hoşgörülü olması da bilgeliktir. Ayrıca yazar bir toplumun refaha ulaşırken gideceği yolun bilgelikten geçeceğini vurgular. Bu yüzden kişinin çevresindeki kişilerinde bilgi ve bilgelikten kişiler olması gerektiğini vurgular. Çünkü kişinin çevresindeki kişiler ne kadar bilgi ve bilgelikten yana olursa kişide o kadar bilgi ve bilgelikten yana olur. “Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” ve “üzüm üzüme baka baka kararır” deyimleri bu duruma örnektir.
Adalet: Adalet bir toplumda düzenin sağlanmasıdır. Adaletin beraberinde getireceği kurallar toplumu düzenler ve toplumda çıkabilecek olan sorunları engeller. Yusuf Has Hacib’e göre ise adalet bir toplumun temel yapı taşlarından biridir. Toplumun refaha ulaşmasının en önemli yollarından biri adaletten geçer bir toplumda adaletin sağlanmasıyla toplumda huzur ve güven ortamı sağlanır. Toplumda düzen oluşur ve insanların mutluluk seviyesi artar. Ancak bu durumların gerçekleşebilmesi için öncelikte yöneticilerin adaletli olması gerekir. Yöneticiler adaleti toplumun en derinine işlemeli ve topluma adaleti benimsetmelidirler. Toplumda güven ortamı ancak bu şekilde sağlanabilir.
Devlet Yönetimi: Kutadgu Bilig eserinde üzerinde durulan ve idealize edilen hayatı etkileyen bir diğer hususlardan biri devlet yönetimidir. Yöneticiler her zaman topluma örnek olmalı, sürekli okuyup öğrenmeli, bilgi adalet ve ahlaki değerlere önem vermelidirler. Eserde yazara göre toplum yöneticinin aynadaki yansıması gibidir. Yani yönetici nasıl değerlere sahipse toplumda o değerlere sahiptir. Bu yüzden yöneticiler doğrudan şaşamamalıdırlar. Çünkü sağlam köklere sahip bir devlet, ideal bir hayat ve huzur ortamı ancak bu şekilde sağlanabilir.
Zaman: Zaman geriye alınamaz ve akıp gider. Bu yüzden insanoğlu için en değerli şeylerden biri zamandır. Yusuf Has Hacib zamanın değerini eserinde Ay-Toldı’nın hastalanıp, yatağa düştüğünde söylediği “Gençliğin değerini bilmek gerek çünkü ihtiyarlık gençliğin getirdiği bütün güzellikleri alır götürür.” sözüyle anlatmıştır. İnsan ideal hayat için zamanın akıp gittiğini unutmamalı ve zamanını en güzel şekilde değerlendirmelidir.
Ahlaki Değerler: Ahlaki değerler toplum için baş tacıdır. Çünkü ahlaki değerler kişiyi oluşturur ve toplumda o kişilerden oluşur. Kutadgu Bilig’in üzerinde en çok durduğu konulardan biride ahlaki değerlerdir. Ahlaki değerler bir insanın hayatında olmazsa olmazlardandır ve bu yüzden ideal hayat için en önemli hususlardandır. Yusuf Has Hacib ahlaki değerlere çok önem vermektedir ve verdiği bu önemi eserinde tümünde gözler önüne sermektedir.
Cömertlik: Cömertlik hiçbir karşılık beklemeden yapılan iyiliktir ve cömert insan yapacağı iyiliği Allah rızası için, içten ve samimi bir şekilde yapmalı gösteriş amacı gütmemelidir. Bu durum İslam için de çok önemlidir. Bu önem “Hayır olarak harcadıklarınız kendi iyiliğiniz içindir. Yapacağınız hayırları ancak Allah’ın rızasını kazanmak için yapmalısınız. Hayır olarak verdiğiniz ne varsa, karşılığı size tam olarak ödenir ve asla haksızlığa uğratılmazsınız.” hadisiyle anlaşılabilir. Yusuf Has Hacib yazdığı eserin birçok yerinde cömertliği vurgulamaktadır. Örneğin Ay-Toldı hastalığa yakalanıp yatağa düştüğünde vaktinde cömertlik gösterip mallarını Allah rızası için harcamadığından yakınmasıdır. İdeal hayat için insan cömertliği hayatından esirgememelidir.
Hoşgörü: Yusuf Has Hacib hoşgörüye verdiği önemi eserinin tümünde vurgulamıştır. İnsanın sadece yakınlarına değil tüm varlıklara hoşgörülü olması gerektiğini söylemektedir. Hoşgörü Mevlana’nın “Bir mum, diğer mumu tutuşturmakla ışığından bir şey kaybetmez.” sözüyle benimsenebilir. Eserde yazar ideal bir hayat için insanın hoşgörüyü benimsemesinin önemini vurgular.
Sabır: Sabır yazarın Kutadgu Bilig eserinde idealize hayat için önem verdiği değerlerden bir tanesidir. Eserde geçen “Her güzel şeyin getirdiği bir dert, sıkıntı vardır. Güzel şeyi isteyen insan bu sıkıntı ve dertlerin üstesinden gelmelidir.” sözünde güzel şeyler isteyen insanın o güzel şeyin getireceği sıkıntı ve zorlukları sabrederek aşması gerektiği vurgulanır. Ayrıca yazar eserinde sabretmenin her işte hayır getireceğini fakat bir işin aceleyle yapılmasının insana zarar vereceğini söyler.
Dürüstlük: Dürüstlük Kutadgu Bilig eserinde üzerinde durulan en önemli erdemlerden biridir. Yazara göre insanın içi ile dışı bir olmalı, başkalarını aldatmamalı, her zaman doğruluk ve dürüstlükten yana olmalıdır. Çünkü insanlar arasında güven ortamı ancak bu şekilde sağlanabilir. Yusuf Has Hacib dürüstlüğe oldukça önem vermektedir. Eserinde insana dürüstlüğü öğütler ve ideal hayat için erdemli bir kişide olmazsa olmaz özelliklerden biri olarak görür.
İyilik: İyilik Yusuf Has Hacib’e göre doğuştan gelir ve kalptedir. Bu düşüncesini eserinde yazdığı “Bazı insanlar doğuştan iyidir bazıları ise taklit yaparlar.” sözünden anlayabiliriz. İyilik insanın hem ahiret hayatını hem de dünya hayatını kurtarır, bu yüzden yazar eserinde insanın hiçbir zaman iyilikten şaşmaması gerektiğini öğütler.
Sonuç olarak Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib’in düşünce ve öğütlerini içerir. Bu öğütler her zaman insanlığın işine yarayacak türdendir. Kutadgu Bilig insan için ideal hayatın bilgi, adalet, devlet yönetimi ve ahlaki değerlerden geçtiğini söyleyen bir eserdir. Yazarın idealize ettiği bu hayata ulaşmak imkânsız değildir. İsteyen herkes çaba göstererek yazar tarafından idealize edilen hayata ulaşabilir. Bu eser insanlık için bir rehber niteliğindedir.
